Shtrëngimi i duarve që tronditi botën/ Si i ndryshoi ekuilibrat e Luftës së Ftohtë vizita e Niksonit në Kinë në vitin 1972

15 Shkurt 2022, 09:57, Politikë CNA

Shtrëngimi i duarve që tronditi botën/ Si i ndryshoi ekuilibrat e

Më 15 korrik 1971, presidenti i SHBA-së Riçard Nikson iu drejtua kombit me një fjalim të transmetuar direkt në televizion, për të bërë një njoftim të papritur:ai kishte pranuar një ftesë nga Pekini, duke qenë presidenti i parë amerikan që do të vizitonte Republikën Popullore të Kinës, një vend komunist asokohe prej 750 milionë banorësh, që bashkë me Bashkimin Sovjetik, ishte kundërshtarja më e ashpër e Amerikës në Luftën e Ftohtë.

?Unë e po e ndërmarr këtë veprim për shkak të bindjes sime të thellë, se të gjitha vendet do të përfitojnë nga ulja e tensioneve, dhe nga një marrëdhënie më e mirë midis Shteteve të Bashkuara dhe Republikës Popullore të Kinës?- tha ndër të tjera Nikson.

Në fakt ai njoftim i befasishëm ishte rezultat i muajve të diplomacisë shumë sekrete midis Shtëpisë së Bardhë së Niksonit dhe Pekinit. Nikson, që ishte gjithmonë një adhurues i ?lojës së madhe?, kishte shpresa të mëdha se udhëtimi i tij në Kinë, do të ishte një ngjarje gjeopolitike tronditëse, e cila do ta ndryshonte rrjedhën e historisë.

Dhe në shumë aspekte, ai kishte të drejtë. Sikurse u shpreh njëri nga ambasadorët amerikanë, vizita 8-ditore e Niksonit në shkurtin e vitit 1972 ishte ?java që ndryshoi botën. Pasi ajo e ndryshoi në thelb balancën e fuqisë midis Shteteve të Bashkuara, Kinës dhe Bashkimit Sovjetik.

Kur Riçard Nikson mori detyrën e presidentit në vitin 1969, ishin mbushur 20 vite nga themelimi i Republikës Popullore të Kinës, dhe po 20 vite nga ngrirja e marrëdhënieve diplomatike midis Shteteve të Bashkuara dhe Kinës komuniste.

Të dy palët nuk kishin biseduar për dekada, ndërsa Shtetet e Bashkuara ishin në luftë me vietnamezët komunistë, shumë pranë Kinës. Vetë Nikson ishte bërë i famshëm si një antikomunist i zjarrtë që kishte ndjekur penalisht Alger His, një ish-zyrtar i Departamentit të Shtetit, i akuzuar për spiunazh për llogari të Bashkimit Sovjetik.

Kontakti më i afërt diplomatik kishte ndodhur 15 vjet më parë në vitin 1954, kur zyrtarë të lartë nga të dy vendet morën pjesë në Konventën e Gjenevës, për të negociuar kufijtë e rinj politikë midis Koresë së Veriut dhe Jugut, dhe Vietnamit të Veriut dhe atij të Jugut.

Por ndërsa po mbylleshin vitet e trazuara 1960, administrata e Niksonit po përballej me disa sfida të mëdha:një luftë katastrofike në Vietnam, trazira sociale në vend, dhe negociata të bllokuara me sovjetikët mbi armët bërthamore.

Ndërsa Nikson e portretizoi publikisht veten si një përfaqësues të linjës populiste së ashpër, ai ishte një lexues i vëmendshëm i historisë dhe një strateg mendjemprehtë. Nikson dhe këshilltari i tij për sigurinë kombëtare, Henri Kisinger, besonin se duke i shkrirë marrëdhëniet me kinezët, dhe duke i përfshirë ata në ?shoqërinë e kombeve?, Amerika mund të fitonte një aleat të ri të fuqishëm në negociatat e saj si me vietnamezët e veriut ashtu edhe me sovjetikët.

Ndërkohë, rezultoi që edhe kinezët, kishin arsyet e tyre strategjike për ta rihapur dialogun me Shtetet e Bashkuara. Pavarësisht ideologjisë së tyre të përbashkët komuniste, midis Pekinit dhe Moskës kishte shumë mosbesim.

Udhëheqja komuniste kineze, ishte e shqetësuar se fqinjët e tyre sovjetikë të mirë-armatosur, kishin plane për ta zgjeruar territorin e tyre në Azi. Nga fundi i viteve 1960, përleshjet e shpeshta kufitare midis sovjetikëve dhe kinezëve, degraduan në një luftë gjithëpërfshirëse.

?Nikson dhe Kisinger, përgatitën idenë e vendosjes së Bashkimit Sovjetik dhe Kinës kundër njëra-tjetrës, teksa SHBA-ja do të luante rolin e cepi të tretë të trekëndëshit, për të krijuar një ekuilibër të qëndrueshëm fuqie?- thotë Evan Tomas, gazetar dhe autor i një libri mbi Niksonin.

?Armiku i armikut tim, është miku im?, ishte një ide shumë niksoniane. Meqë lidhjet e drejtpërdrejta diplomatike midis Kinës dhe SHBA-së ishin ndërprerë, Niksonit iu desh të punonte përmes kanaleve private në Pakistan dhe Rumani për t?iu bërë kinezëve një ofertë, dhe këta të fundit u treguan të hapur.

Në një dëshmi të rrallë publike të marrëdhënieve të ngrohta, Kina e ftoi ekipin amerikan të ping-pongut në një seri lojërash në Pekin në vitin 1971, një shkëmbim kulturor që u bë i njohur si ?diplomacia e ping-pongut?. Zhvillimi më i bujshëm, ishte vizita sekrete e Kisingerit në Pekin në korrikun e vitit 1971, dhe takimi kokë më kokë me udhëheqësin kinez Çu Enlai.

Kur ishte në një vizitë diplomatike në Pakistan, Kisinger u shtir sikur kishte një sëmundje në stomak, duke ndenjur i mbyllur në dhomën e tij të hotelit për disa ditë. Natën ai hipi në një avion privat pakistanez dhe shkoi në Pekin, ku i kërkoi personalisht udhëheqjes kineze të pranonte një vizitë zyrtare shtetërore nga presidenti amerikan.

Në një kabllogram të koduar dërguar Shtëpisë së Bardhë, Kisinger ndau lajmin e mirë me Niksonin me një fjalë:?Eureka!?. Njoftimi nga ana e Niksonit i udhëtimit të tij në Kinë, e tronditi në fillim shumicën e amerikanëve. Por gjesti i guximshëm politik, fitoi shpejt mbështetjen e popullit.

Kritikat më të ashpra ndaj vizitës nuk erdhën nga opozita liberale, por nga konservatorët brenda partisë së tij, të cilët menduan se vizita ishte një tradhti ndaj Tajvanit, ku ishte vendosur qeveria antikomuniste kineze pas humbjes së luftës civile.

Por çështja e Tajvanit do të duhej të priste. Synimi i Niksonit, ishte që me vizitën e tij të projektonte vullnetin e mirë dhe bashkëpunimin, dhe t?i bënte të njohur botës se SHBA-ja njohu një superfuqi të tretë në skenën botërore, të cilën mund ta kishte një aleate të rëndësishëm ekonomike, dhe një pengesë strategjike në negociatat me sovjetikët.

Çdo moment i vizitës njëjavore u përgatit me kujdes. Kamerat televizive i transmetuan gjithçka audiencës së mahnitur në mbarë botën. Më 21 shkurt 1972, avioni presidencial ?Air Force One? u ul në Pekin. Duke udhëzuar pjesën tjetër të delegacionit të priste në aeroplan, Nikson zbriti i pari shkallët i shoqëruar nga bashkëshortja e tij Pati, e cila kishte veshur një pallto të kuqe të gjatë, një ngjyrë me shumë rëndësi për kinezët.

Ai i zgjati dorën i pari kryeministrit të Kinës. ?SHBA-ja reagoi ftohtë nda Çu En Lait në vitin në 1954. Për Niksonin shtrirja e dorës i pari, ishte një sinjal i qartë se kohët kishin ndryshuar, dhe se Amerika ishte gati të përqafonte kinezët. Ishte një skenë e shkëlqyer?- thotë Tomas.

Menjëherë pasi Nikson u vendos në hotel, u njoftua se Mao Ce Duni, kreu i revolucionit komunist donte të takohej me të. Megjithëse Mao ishte i sëmurë, që të dy biseduan për 1 orë ndërsa kamerat filmuan dy liderët botërorë duke buzëqeshur, dhe duke bërë shaka me njëri-tjetrin.

?Të dy ata ishin të vetëdijshëm mbi rëndësinë historike të asaj që po bënin, dhe që të dy ishin shoumenë në mënyrën e tyre?- thekson Tomas. Vizita historike e Niksonit në Kinë ishte kulmi i një presidence, e cila u njollos më vonë nga skandali i Uotrgejtit, dhe dorëheqja e tij në vitin 1974.

Ndërsa vizita ishte një reklamë shumë e mirë për të dyja vendet, Nikson dhe Kisinger nuk arritën të siguronin ndihmën e Kinës për t?i dhënë fund luftës në Vietnam, teksa nuk u arrit asnjë përparim i vërtetë për statusin e Tajvanit.

Por ajo vizitë ndihmoi në arritjen e synimi më të madh politik të Niksonit:riorganizimin e balancës së pushtetit në skenën globale. Sovjetikët, që më herët refuzuan thirrjet për kufizimin e arsenalit të tyre bërthamor, ndryshuan mendje kur Nikson rinisi dialogun me Kinën.

Vetëm 2 muaj pasi Nikson u kthye nga Pekini, ai u nis sërish për në Moskë, ku ai dhe Leonid Brezhnjev nënshkruan Traktatin e Kufizimit të Armëve Strategjike (SALT) dhe bënë plane për një fluturim të përbashkët SHBA-Bashkimi Sovjetik në hapësirë në vitin 1975.

Përkthyer dhe përshtatur nga CNA.al