LEXO PA REKLAMA!

SHKARKO APP

Arsyeja e vërtetë pse u shpik ora

17 Shtator 2022, 08:45, Kuriozitete CNA

Arsyeja e vërtetë pse u shpik ora

Që nga fillimi i qytetërimit njerëzor, “arbitri” përfundimtar i kohës kanë qenë trupat qiellorë rreth tokës - Dielli dhe yjësitë, udhëtimi i të cilëve nëpër qiell mat ditët dhe netët. Po kështu, fazat e ndryshme të Hënës u përdorën nga qytetërimet e lashta për të numëruar kalimin e periudhave më të gjata, përpara se ndarja e vitit në 12 muaj të bëhej një sistem i qëndrueshëm nën diktatorin romak Jul Çezari në vitin 46 Para Krishtit.

Por ndërsa ky sistem i njohur kalendarik ka mbetur thuajse i pandryshuar për gati 2 mijëvjeçarë - sistemet më të vjetra kalendarike kanë ekzistuar edhe shumë kohë më parë - mënyra se si ne e matim kohën e ditës ka pësuar një evolucion të rëndësishëm.

Arsyet e dëshirës për një mënyrë të saktë të tregimin e kohës janë të dukshme. Kjo gjë i jep mundësi njerëzve të sinkronizojnë oraret e tyre, të takohen etj.

Po ashtu, është e kuptueshme edhe dëshira për saktësi më të madhe në matjen e kohës. Nëse dy orë nuk përputhen më njëra-tjetrën, atëherë pronarët e tyre përkatës nuk do të jenë në gjendje t`i sinkronizojnë aktivitetet e tyre. Por orët siç i njohim sot - që zakonisht përdorin një kronometër - u zhvilluan për një arsye shumë specifike: eksplorimin e detit.

Arsyeja e vërtetë pse u shpik ora

Historia e matjes së kohës

Sipas Scientific American, pajisjet e para për të matur kalimin e kohës në periudha që ngjasojnë me orët, ishin Orët Diellore, të cilat u shfaqën në Egjipt rreth 3500 vjet më parë, të pasuara menjëherë nga Orët e Ujit që mund të përdoreshin për të treguar orën gjatë natës.

Megjithatë, egjiptianët e lashtë nuk e kishin ende konceptin e orëve me periudha fikse. Pra 60 minuta, siç e kemi sot. Në vend të kësaj, periudhat e ditës dhe të natës u ndanë në 12 pjesë, dhe secila orë “e përkohshme” u reduktua ose shtua sipas stinëve. Në verë, kur ditët ishin më të gjata, edhe orët gjithashtu.

Megjithëse më shumë se 2000 vjet më parë, astronomët grekë supozuan për herë të parë se ditët duhet të ndahen në 24 orë të barabarta, vetëm kur u shpikën orët e para mekanike në Evropë në shekullin XIII-të, ato orë siç i njohim ne sot, u bënë një normë në matjen e përditshme të kohës.

Deri në atë kohë, orët ishin ende mjaft të pasakta, duke e humbur kohën e duhur me rreth 15 minuta në ditë. Gjithçka nisi të ndryshojë në vitet 1600 me shpikjen e lavjerrësit, kur orët kishin mundësi të tregonin kohën e saktë brenda një kufiri gabimi prej vetëm 1 minute në javë.

Arsyeja e vërtetë pse u shpik ora

Koha dhe lundrimi

Orët kanë përdorime të panumërta teknike, nga gatimi në shtëpi deri tek eksperimentet shkencore. Por sa më e ndërlikuar të jetë detyra në fjalë, aq më e madhe është kërkesa për saktësinë e matjes së kohës, deri në pikën që edhe koha tepër e afërt, e arritur përmes shpikjes së lavjerrësit nuk ishte e mjaftueshme në disa fusha.

Një nga këto fusha ishte lundrimi. Anijet në det kishin kohë që përpiqeshin të përdornin orët gjatë udhëtimeve të gjata dhe të rrezikshme. Por problemi me mekanizmat si lavjerrësi, ishte se ata ndikoheshin negativisht nga lëvizja e anijes, pra ata do të humbnin gati menjëherë kohën e duhur.

Për të kapërcyer këtë problem, në fillimin e shekullit XVIII-të, qeveria britanike miratoi Longitude Act, që shpërblente me shuma të mëdha parash shpikësit e pajisjeve që mund të masnin gjatësinë gjeografike me një shkallë të lartë saktësie. Brenda disa dekadash, orë-punuesi britanik Xhon Herrison, arriti t`i përmirësojë shumë modelet e tij të orës së detit me shpikjen e kronometrit.

Me këtë të fundit, humbja e kohës në det ishte vetëm 1/5 e sekondës. Edhe pse që atëherë shkenca ka kaluar tek Orët Atomike për të matur kohën e saktë në fusha si fizika, kronometri është ende teknologjia e përdorur në shumë orë të famshme, veçanërisht tek orët e markës “Rolex”, ku secila përmban kronometrin e vet.

Përkthyer dhe përshtatur nga CNA.al

Lajmet e fundit nga